Γέννηση Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη 4 Μαρτίου 1851

Στις 4/3/1851 γεννήθηκε στη Σκιάθο ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Κυριακή Β' Νηστειών, την ώρα που ψάλλονται τα τριαδικά. Ήταν το 4ο παιδί του ζεύγους Αδαμαντίου (ιερέως) και Αγγελικής (Γκιουλώς) Εμμανουήλ. Ως μαία παρέστη η Συραινώ Μπαλαλά.

Oι «Χαλασοχώρηδες»

Ο κ. Κώστας Λιάπης γράφει:

«Βαθιά προβληματισμένοι κι ώς στο έπακρο απογοητευμένοι και εξοργισμένοι οι Έλληνες πολίτες με το ανεκδιήγητο πια χάλι στο οποίο έχει περιπέσει η πολιτική ζωή της πατρίδας μας, εξαιτίας των γνωστών αρνητικών φαινομένων που την οδήγησαν σε μια πρωτόφαντη οικονομική κρίση κι έφεραν τον πολιτικό κόσμο της στο έσχατο όριο  της ανυποληψίας μέσα κι έξω από την Ελλάδα. Κι ενώ η ανοχή του κοσμάκη, που πληρώνει τα σπασμένα, των μοιραίων και σκανδαλολογικών επιλογών και επιδόσεων  των εκάστοτε κυβερνητικών κρατούντων  έχει εξαντληθεί, έχουμε και τον κ. αντιπρόεδρο της σημερινής …μνημονιακής κυβέρνησης να παριστάνει με περισσή ιταμότητα τον κήνσορα δικαίων και αδίκων. Ο ίδιος, κατά τη γνωστή συνήθειά του έχει επιδοθεί τον τελευταίο καιρό σε μια κατασυκοφάντηση των πάντων, βρίζοντας κι ελεεινολογώντας σ’ ένα παραλήρημα είκιστα δημοκρατικού (για να μην τον χαρακτηρίσω αλλιώς) λόγου, αντίπαλα πολιτικά κόμματα, πολίτες ακόμα κι εφημερίδες, ενώ παραδίδει ανενδοίαστα και μαθήματα εθνικής ιστορίας και κοινωνιολογίας, αμφισβητώντας, ως να ήταν φανατικός οπαδός του Φαλμεράιερ, κι αυτή ακόμα τη γνησιότητα της καταγωγής των σημερινών Ελλήνων ψηφοφόρων του!

Το φαινόμενο είναι θαρρώ χαρακτηριστικό της κατάντιας που δέρνει αυτόν τον τόπο. Που μπορεί βέβαια, θεωρώντας κάποιον πολίτη ως γραφικό στην υπερβολή ή τη γελοιότητα  των λόγων και των καμωμάτων του, να μην τον παίρνει στα σοβαρά, να σπάζει  πλάκα μαζί του και να του δίνει άφεση αμαρτιών, για όσα με τόση ελαφρότητα ξεστομίζει. Όταν όμως αυτός ο κάποιος είναι αντιπρόεδρος μιας κυβέρνησης και με προφανή προπέτεια λέει τα όσα λέει, και μάλιστα ακόμα και σε διεθνή φόρα, φτάνοντας στο σημείο να θεωρεί τους δημόσιους υπαλλήλους «κοπρίτες», τους δημοσιογράφους που δε συμπαθεί και τους αναγνώστες που τους διαβάζουν «ζώα» και συλλήβδην όλους τους υπόλοιπους πολίτες τόσο διεφθαρμένους ώστε να παρασύρουν και τους …αθώους πολιτικούς στα σκάνδαλα που βρωμίζουν το πολιτικό μας σύστημα,  το πράγμα θαρρώ πως αλλάζει. Ένας τέτοιος τιμητής των πάντων, που χρησιμοποιεί μάλιστα γλώσσα αγοραίου υβριστή, όταν τυχαίνει να ασκεί χρέη κορυφαίου και υπεύθυνου παράγοντα της δημόσιας ζωής, πουθενά, θαρρώ, στον κόσμο δεν θα εξακολουθούσε να διατηρεί μια τόσο υπεύθυνη  θέση σε μια εθνική κυβέρνηση. Αυτά τα πράγματα μόνο στη χώρα όπου εξακολουθεί να ανθεί η φαιδρά και …πράσινη πορτοκαλέα μπορούν να περνάνε χωρίς να κοκκινίζουν από ντροπή για το κατάντημα και οργή κυρίως για το διεθνή διασυρμό της χώρας από τα άθλια αυτά καμώματα του συγκεκριμένου συντρόφου τους οι κομματικοί συνοδοιπόροι του υπουργοί και βουλευτές, και κυρίως βέβαια ο πρωθυπουργός της χώρας, που όπως φαίνεται «περί άλλα τυρβάζει και μεριμνά».

Κι όσο για τους απλούς πολίτες, τους «κοπρίτες», τα «ζώα» και όλους γενικά τους «διεφθαρμένους», αυτοί βέβαια, στην πλειοψηφία τους, κι όταν δεν είναι κομματικά εθελοτυφλούντες, δεν αρκούνται όταν αναφέρονται με οργή, αλλά και αγανάκτηση στα καμώματα του πληθωρικού κ. αντιπροέδρου στη γνωστή λαϊκή παροιμία «είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα» (που κάποιοι, έχοντας υπόψη τις σωματικές διαστάσεις τους υβριστή τους, την παραφράζουν «είπε ο ιπποπόταμος τον πετεινό κεφάλα»), αλλά του τα ψάλλουν σε πολύ ψηλότερους τόνους. Ώς εκεί όμως και μη παρέκει. Άλλωστε τον τόνο των λαϊκών αντιδράσεων δεν τον δίνουν πια στην καθημαγμένη χώρα μας οι επαναστάτες, αλλά οι θυμικά εγκρατέστεροι πολίτες, που όταν δεν παροιμιολογούν με ήπια κατά κανόνα εμπαιχτική διάθεση, αρκούνται  μόνο να χαμογελούν με θλίψη κι αποκαρδίωση για το κατάντημα της κάποτε περήφανης χώρας μας. Ίσως μάλιστα και κάποιοι απ’ αυτούς να θεωρούν πραγματικά διεφθαρμένους εαυτούς και αλλήλους αφού, όπως τους διαβεβαίωσε κυνικά και σε όλους τους τόνους ο αξιότιμος κ. αντιπρόεδρος, «πολίτες και πολιτικοί μαζί τα φάγαμε».

Το κακό είναι πως δε βρίσκεται πια στη ζωή ο Σκιαθίτης «κοσμοκαλόγερος» Παπαδιαμάντης, να βγει μπροστά με το αμίμητο κοντύλι του και να βάλει τα πράγματα στη σωστή θέση τους, όπως αυτά ήταν και ίσχυαν πάντα με τους χαλασοχώρηδες πολιτικούς στην άμοιρη χώρα μας· που είχαν κι έχουν από τότε που έγινε το «ρωμέικο» τον πρώτο και κυρίαρχο λόγο στο εθνικό και με το αζημίωτο φαγοπότι (απ’ το οποίο, αν όντως δεν είναι ψευδή κάποια φρέσκα δημοσιεύματα του «ζωοτρόφου» τύπου, ο περί ου παραπάνω ο λόγος κ. αντιπρόεδρος δεν αποτελεί, δυστυχώς  φωτεινή εξαίρεση).

Και μια κι η αναφορά μου για χαλασοχώρηδες πολιτικούς (χωρίς βέβαια να παίρνω μπάλα το σύνολο των εκπροσώπων του Έθνους, ανάμεσα στο οποίο υπήρξαν και υπάρχουν πάντοτε και διαμάντια) θεωρώ ως ταιριαστότερο επιστέγασμα αυτής της αναφοράς μου ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από την ομώνυμη νουβέλα του Παπαδιαμάντη («Οι Χαλασοχώρηδες»), γραμμένη στα 1892 κι εμπνευσμένη από πραγματικό σκηνικό σκιαθίτικης προεκλογικής μάχης, όπου βέβαια για λόγους ευνόητους τα αναφερόμενα πρόσωπα πολιτικών και αδρά μισθωμένων και αργυρώνητων απ’ τους ίδιους κομματαρχών και ψηφοφόρων είναι πλαστά. Διαβάστε το και βγάλτε τα συμπεράσματά σας ποιοι ήταν και τότε, ποιοι είναι σε πολλές περιπτώσεις και σήμερα οι «αθώοι» κατά τον κ. αντιπρόεδρο πολιτικοί μας, που «παρασύρονται» σε έκνομες πράξεις από τους «κοπρίτες» και «διεφθαρμένους» πολίτες.

«Κατά την πρώτη σύνοδον (της Βουλής) ο Γεροντιάδης εφρόντισε να διορίση εις μικράς ή μεγάλας θέσεις όλους τους ανεψιούς του, επτά τον αριθμόν, καθώς δύο εξαδέλφους του και τρεις δευτέρους εξαδέλφους του, ως και δύο κουμπάρους και τον υιόν της κουμπάρας του και τον αδελφόν της υπηρέτριάς του  και άλλους. Κατά την δευτέραν σύνοδον κατώρθωσε να ακυρώση δικαστικώς όλα τα ενοικιαστήρια των οικιών των αντιπάλων του ως δημοσίων γραφείων και να ενοικιάση την μίαν οικίαν του ως επαρχείον, την άλλην ως ελληνικόν σχολείον, καθώς και της τρίτης παραθαλασσίου οικίας του, το μεν άνω πάτωμα ως εφορίαν  το δε κάτω πάτωμα ως λιμεναρχείον. Έμενεν ακόμη το ταμείον, το τελωνείον και το ειρηνοδικείον, αλλά δυστυχώς δεν είχεν άλλας οικίας ιδικάς του προς ενοικίασιν.  Κατά την τρίτην σύνοδον επρόφθασε κι έβαλε δύο εκ των υιών του υποτρόφους δύο διαφόρων κληροδοτημάτων, καθ’ ο ανομοίου κλίσεως και προορισμού. Όσον διά την κόρην του αυτήν την εισήγαγεν, τη συναινέσει και της μητρός της, νομίμου συζύγου του, εις το «Σχολείον της Αμαλίας», ως ασφαλέστερον, μη ευρών άλλο πρόχειρον  παρθεναγωγείον  ίνα την εισαγάγη. Και άλλα ακόμα θα κατόρθωνε, διότι η Βουλή εκείνη παραδόξως εφαίνετο έχουσα «μέρες απ’ το Θεό» διά να ζήση. Δυστυχώς και παρ’ ελπίδα διελύθη τον τέταρτον μήνα της Γ’ συνόδου άγουσα»…

Γιορτάζοντας αυτές τις μέρες (11 του Γενάρη), αλλά κι όλον το χρόνο φέτος τα 100 χρόνια από το θάνατο  του Σκιαθίτη Άγιου των Γραμμάτων μας, δεν μπορούμε τούτες τις κρίσιμες  για την πατρίδα μας ώρες, που η απογοήτευση και η οργή των συμπολιτών μας για τα συμβαίνοντα σ’ αυτή βρίσκονται  στην κορύφωσή τους, παρά να θυμηθούμε τον βαρυσήμαντο λόγο του άλλου τιμώμενου φέτος πνευματικού μας βάρδου, του Νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη:

«Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί, όπου και να θολώνει ο νους σας, μνημονεύετε Διονύσιο Σολωμό και μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη»…».

Ο Παπαδιαμάντης στη Βαρσοβία

Αφιέρωμα στον κορυφαίο Σκιαθίτη διηγηματογράφο με βολιώτικη συμμετοχή

Αφιέρωμα προς τιμή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη θα πραγματοποιηθεί στην Πολωνία την ερχόμενη εβδομάδα. Ο συμπατριώτης μας καλλιτέχνης και επιστήμονας Στέλιος Πελασγός θα βρεθεί στην Πολωνία σε λίγε μέρες για να τιμήσει τον μεγάλο Σκιαθίτη.

Διηγήματα του Παπαδιαμάντη μεταφράστηκαν στα πολωνικά και προς τιμήν του Ινστιτούτο Διεπιστημονικών Ερευνών Artes Liberales του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας και ο πολωνικός Σύλλογος φίλων της Ελλάδας διοργανώνει εορταστικές εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν επιστημονική ημερίδα και παράσταση αφήγησης.

Στις 28 Σεπτεμβρίου, η ημερίδα για την γνωριμία του πολωνικού κοινού με το έργο και βίο του Παπαδιαμάντη θα έχει τέσσερεις εισηγήσεις: Ο Przemyslaw Kordos θα παρουσιάσει την σειρά μεταφράσεων «Αριστουργήματα της νεοελληνικής λογοτεχνίας» (ο ένατος και δέκατος τόμος είναι αφιερωμένοι στα διηγήματα του Παπαδιαμάντη).

Η καθηγήτρια Małgorzata Borowska θα κάνει μια γενική παρουσίαση του έργου του («Συντηρητικός και καινοτόμος»), ο ελληνικής καταγωγής καθηγητής Ilias Wrazas (Πανεπιστήμιο Βρότσλαβ) θα μιλήσει για την Φόνισσα (Ο Παπαδιαμάντης ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση), ο Δρ. Στέλιος Πελασγός για τον τρόπο που μυθοποιήθηκε ο Παπαδιαμάντης και το έργο του στην νεοελληνική λαϊκή παράδοση και ο Michał Kononiuk θα μιλήσει με θέμα «Η Σκιάθος με τα πόδια. Στα ίχνη του Παπαδιαμάντη».

Την επόμενη μέρα ο Σύλλογος Φίλων της Ελλάδας διοργανώνει παράσταση αφήγησης με τον πρωτεργάτη της αναβίωσης της τέχνης του παραμυθά στην Ελλάδα Δρ. Στέλιο Πελασγό. Θα ακουστούν αποσπάσματα από την παράσταση αφήγησης «Δός μοι τούτον τον ξένον» με διηγήσεις από την ζωή του Παπαδιαμάντη και από την παράσταση «Παπούτσια από χαρτί» που περιλαμβάνει παραμύθια από την Σκιάθο και την νησιωτική Ελλάδα. Στο κανονάκι θα τον συνοδεύσει η Δομνίκη Μαυρίδου.

Επίσης θα γίνει παρουσίαση της έκδοσης «Η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη» με αποσπάσματα των διηγημάτων του και φωτογραφίες.

Οι παραπάνω εκδηλώσεις ήταν προγραμματισμένες για πέρσι αλλά τελικά με μεγάλη προσπάθεια πραγματοποιούνται φέτος λόγω των οικονομικών δυσκολιών. Είναι προφανές ότι όλη η Ελλάδα προβάλλεται με τέτοιες εκδηλώσεις αλλά ιδιαίτερα η περιοχή μας και ενισχύεται ο αληθινός πολιτιστικός τουρισμός ενώ καλλιεργείται, αντίστοιχα, ο φιλελληνισμός.

Αθησαύριστος Παπαδιαμάντης(;) 84 χρόνια μετά!

Ένα διήγημα, που κατά πάσα πιθανότητα, γράφτηκε από τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, αθησαύριστο έως σήμερα, έφερε στο φως μετά από έρευνα, ο γνωστός συγγραφέας, μεταφραστής και δεινός blogger, Νίκος Σαραντάκος.

Η είδηση της ανακάλυψης ενός διηγήματος του Μεγάλου μας Παπαδιαμάντη που έως τώρα παρέμενε χαμένο, προκαλεί όπως είναι φυσικό μεγάλο ενδιαφέρον και τώρα, δε μένει παρά να διαπιστωθεί και τυπικά η αυθεντικότητα του διηγήματος. Την ανακοίνωση, έκανε ο ίδιος ο Νίκος Σαραντάκος, στο προσωπικό του ιστολόγιο «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία», μια από τις καλύτερες γωνιές για τη λογοτεχνία και τη γλώσσα στο διαδίκτυο – αν δεν το έχετε γνωρίσει, προτείνουμε να το βάλετε στα αγαπημένα σας και να το επισκέπτεστε.

Η συνέχεια και οι πληροφορίες, με τα λόγια του ίδιου του Νίκου Σαραντάκου:

«Το διήγημα λέγεται «Η νοσταλγία του Γιάννη». Ο τίτλος είναι γνωστός. Στο σημείωμά του στον 4ο τόμο των Απάντων (από τις εκδόσεις Δόμος), ο Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλος αναφέρει τέσσερα διηγήματα που παραμένουν ανεύρετα ενώ ξέρουμε την ύπαρξή τους από άλλες πηγές. Ένα από αυτά είναι και η Νοσταλγία του Γιάννη, που ξέρουμε ότι δημοσιεύτηκε στην εφημ. Αλήθεια, στις 25 και 26 Απριλίου 1906, της οποίας μέχρι τώρα δεν έχει βρεθεί πλήρες σώμα· στη Βιβλιοθήκη της Βουλής υπάρχουν φύλλα της μόνο από τις 25 Δεκεμβρίου 1906, όταν πια είχε μετεξελιχθεί σε εβδομαδιαίο έντυπο. Όμως. η Αλήθεια εκδόθηκε τον Απρίλιο του 1905 και ο Παπαδιαμάντης ήταν ταχτικός συνεργάτης της (όπως μαθαίνουμε από διαφημιστικές αγγελίες σε άλλα έντυπα), πράγμα που σημαίνει ότι αν βρεθεί σώμα εκείνης της εποχής τίποτα δεν αποκλείει, στους 20 μήνες δημοσιεύσεων που δεν έχουν βρεθεί, να βρεθούν όχι ένα, αλλά πολλά ακόμα άγνωστα παπαδιαμαντικά διηγήματα. Ψηλώνει ο νους όταν το σκέφτεσαι…

»Για τη Νοσταλγία του Γιάννη, το μόνο μέχρι στιγμής ίχνος ήταν μια μαρτυρία σε περιοδικό του 1938, ότι ο Αντώνης Μουσούρης είχε στο αρχείο του αποκόμματα του διηγήματος.

»Το δικό μου εύρημα, αν υποτεθεί ότι αφορά το ίδιο διήγημα, δεν το βρήκα στην Αλήθεια, αλλά σε μια μεταγενέστερη πηγή, στο περιοδικό Οικογένεια, σε τεύχος του 1928. Η Οικογένεια ήταν λαϊκό περιοδικό που έβγαινε από το 1926 έως το 1934 (νομίζω). Την έβγαζε ο Κ. Θεοδωρόπουλος, που επίσης εξέδιδε το γνωστότερο Μπουκέτο. Γύρω στο 1935 τα δυο περιοδικά συγχωνεύθηκαν, σε ενιαίο έντυπο με τον τίτλο Μπουκέτο, αλλά είχε περάσει πια η χρυσή εποχή τους, που κράτησε περίπου ως το 1933, όταν περισσότερο με το Μπουκέτο και κάπως λιγότερο με την Οικογένεια συνεργάζονταν τα πρώτα συγγραφικά ονόματα της εποχής».

«Κατά τη γνώμη μου, δεν χωράει αμφιβολία πως το διήγημα που θα διαβάσετε είναι του Παπαδιαμάντη, αν και δεν αποκλείω να έχει γίνει επέμβαση σε μερικά σημεία από τον επιμελητή του περιοδικού (να είναι ο Κοτζιούλας;) Για παράδειγμα, ο Παπαδιαμάντης στα άλλα του διηγήματα δεν γράφει «του μαγαζιού», όπως εδώ, αλλά «του μαγαζείου». Τέλος πάντων, στο τέλος παραθέτω πολλές ενδείξεις υπέρ και κατά της αυθεντικότητας του κειμένου...»

 

Το πλήρες άρθρο του Νίκου Σαραντάκου:

 

Το σημερινό άρθρο το παρουσιάζω με αρκετή συγκίνηση, διότι πρόκειται να διαβάσετε ένα διήγημα που κατά πάσα πιθανότητα (το τονίζω) είναι του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, αυθεντικό ή ελαφρώς διασκευασμένο, που δεν έχει εκδοθεί σε βιβλίο, δεν έχει συμπεριληφθεί σε καμιά έκδοση των Απάντων του, ούτε τη μνημειώδη τελευταία έκδοση του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου (εκδ. Δόμος)· δηλαδή πρόκειται για ένα αθησαύριστο διήγημα, που οι παπαδιαμαντολόγοι ήξεραν την ύπαρξή του αλλά έως τώρα ελάνθανε.

Φωτογραφία της δημοσίευσης

Βέβαια, επειδή μου αρέσει να σκαλίζω παλιά χαρτιά και να βγάζω στην επιφάνεια άγνωστα ή δυσεύρετα λογοτεχνικά κείμενα, οι ταχτικοί αναγνώστες του ιστολογίου, ιδίως των κυριακάτικων δημοσιεύσεων, ίσως θυμούνται κι άλλα αθησαύριστα κείμενα που έχουν δημοσιευτεί εδώ, όπως ένα ποίημα του Βάρναλη ή πολλά του Λαπαθιώτη (παράδειγμα). Αλλά με τον Παπαδιαμάντη το πράγμα διαφέρει· επειδή ακριβώς έχουν πάνω του εργαστεί πολλοί και δεινοί φιλόλογοι, δεν είναι και τόσο συνηθισμένο φαινόμενο να βγαίνει στην επιφάνεια άγνωστο διήγημα του Παπαδιαμάντη.
Για την ακρίβεια, τις τελευταίες δεκαετίες ένα μόνο άγνωστο διήγημα έχει φανερωθεί, το Γιαλόξυλο, που το ανακάλυψε ο Β. Τωμαδάκης το 2007 και αρχικά είχε δημοσιευτεί στο χριστουγεννιάτικο φύλλο της εφημ. Πατρίς (25.12.1905). Επομένως, το αθησαύριστο που θα διαβάσετε, αν επιβεβαιωθεί, θα είναι το δεύτερο του είδους· κι αν πάρουμε υπόψη μας τη θέση του Παπαδιαμάντη στη γραμματεία μας, το σημερινό εύρημα δεν είναι μικρό πράμα και αισθάνομαι ότι αποτελεί το κόσμημα της συλλογής μου των αθησαύριστων, έστω κι αν το διήγημα δεν είναι από τα καλύτερά του. Παπαδιαμάντης είναι αυτός, δεν είναι παίξε γέλασε. (Επειδή αναγκαστικά θα πω πολλά, αν θέλετε μπορείτε να τα παραλείψετε και να πάτε κατευθείαν στο διήγημα).
Το διήγημα λέγεται «Η νοσταλγία του Γιάννη». Ο τίτλος είναι γνωστός. Στο σημείωμά του στον 4ο τόμο των Απάντων (από τις εκδόσεις Δόμος), ο Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλος αναφέρει τέσσερα διηγήματα που παραμένουν ανεύρετα ενώ ξέρουμε την ύπαρξή τους από άλλες πηγές. Ένα από αυτά είναι και η Νοσταλγία του Γιάννη, που ξέρουμε ότι δημοσιεύτηκε στην εφημ. Αλήθεια, στις 25 και 26 Απριλίου 1906, της οποίας μέχρι τώρα δεν έχει βρεθεί πλήρες σώμα· στη Βιβλιοθήκη της Βουλής υπάρχουν φύλλα της μόνο από τις 25 Δεκεμβρίου 1906, όταν πια είχε μετεξελιχθεί σε εβδομαδιαίο έντυπο. Όμως. η Αλήθεια εκδόθηκε τον Απρίλιο του 1905 και ο Παπαδιαμάντης ήταν ταχτικός συνεργάτης της (όπως μαθαίνουμε από διαφημιστικές αγγελίες σε άλλα έντυπα), πράγμα που σημαίνει ότι αν βρεθεί σώμα εκείνης της εποχής τίποτα δεν αποκλείει, στους 20 μήνες δημοσιεύσεων που δεν έχουν βρεθεί, να βρεθούν όχι ένα, αλλά πολλά ακόμα άγνωστα παπαδιαμαντικά διηγήματα. Ψηλώνει ο νους όταν το σκέφτεσαι…
Για τη Νοσταλγία του Γιάννη, το μόνο μέχρι στιγμής ίχνος ήταν μια μαρτυρία σε περιοδικό του 1938, ότι ο Αντώνης Μουσούρης είχε στο αρχείο του αποκόμματα του διηγήματος.

Το δικό μου εύρημα, αν υποτεθεί ότι αφορά το ίδιο διήγημα, δεν το βρήκα στην Αλήθεια, αλλά σε μια μεταγενέστερη πηγή, στο περιοδικό Οικογένεια, σε τεύχος του 1928. Η Οικογένεια ήταν λαϊκό περιοδικό που έβγαινε από το 1926 έως το 1934 (νομίζω). Την έβγαζε ο Κ. Θεοδωρόπουλος, που επίσης εξέδιδε το γνωστότερο Μπουκέτο. Γύρω στο 1935 τα δυο περιοδικά συγχωνεύθηκαν, σε ενιαίο έντυπο με τον τίτλο Μπουκέτο, αλλά είχε περάσει πια η χρυσή εποχή τους, που κράτησε περίπου ως το 1933, όταν περισσότερο με το Μπουκέτο και κάπως λιγότερο με την Οικογένεια συνεργάζονταν τα πρώτα συγγραφικά ονόματα της εποχής. Η Οικογένεια ήταν κάπως λαϊκότερη και αισθηματικότερη από το Μπουκέτο, αλλά είχε κι αυτή κατά περιόδους αξιόλογη ύλη (ενώ σε άλλες εποχές δημοσίευε απλώς μεταφρασμένη γαλλική λογοτεχνία χαμηλών αξιώσεων). Με το Μπουκέτο και την Οικογένεια έχουν συνεργαστεί πυκνά δυο αγαπημένοι μου λογοτέχνες, ο Ν. Λαπαθιώτης και ο Γ. Κοτζιούλας, ο οποίος μάλιστα επί σειρά ετών δούλευε κιόλας διορθωτής και μεταφραστής στα δυο περιοδικά.
Αλλά παρασύρθηκα, οπότε επιστρέφω στον Παπαδιαμάντη. Η δημοσίευση της Νοσταλγίας στην Οικογένεια δεν με παραξενεύει. Στο Μπουκέτο, το αδελφό περιοδικό, είχαν δημοσιευτεί στη δεκαετία του 1930 αρκετά τότε ανέκδοτα διηγήματα του Παπαδιαμάντη και μάλιστα η πρόσφατη ανακάλυψη αυτών των δημοσιεύσεων προκάλεσε έναν μικρό φιλολογικό καβγά, διότι ο Φ. Δημητρακόπουλος θεώρησε ότι οι αποκλίσεις των δημοσιεύσεων αυτών ως προς τα Άπαντα διασώζουν αυθεντικές γραφές του Παπαδιαμάντη ενώ ο Ν.Δ.Τριανταφυλλόπουλος υποστήριξε (πειστικά κατά τη γνώμη μου) ότι οι αλλαγές οφείλονται στον επιμελητή του Μπουκέτου. Ή έτσι ή αλλιώς πάντως, τα έντυπα του Θεοδωρόπουλου ενδιαφέρονταν για το έργο του Παπαδιαμάντη.
Σε προηγούμενο τεύχος της Οικογένειας είχε δημοσιευτεί το (γνωστό) διήγημα του Παπαδιαμάντη «Οι δυο δράκοι», που τότε ήταν ανέκδοτο. Από την αντιπαραβολή με την πρώτη δημοσίευσή του βλέπουμε ότι η μεταφορά είναι πιστή έξω από ένα-δυο λαθάκια. Επίσης, η Οικογένεια την ίδια εποχή δημοσίευε, σε πολλές συνέχειες, το μυθιστόρημα «Ο Μαξιώτης» του Χολ Κέιν σε παπαδιαμαντική μετάφραση, αν και αγρίως διασκευασμένη. Όλα αυτά τα λέω για να τεκμηριώσω την υπόθεση ότι οι εκδότες του περιοδικού είχαν πρόσβαση σε πρωτογενείς πηγές του παπαδιαμαντικού έργου· άλλωστε, αγόραζαν «παλιά χαρτιά» και το διαφήμιζαν στα περιοδικά τους.
Κατά τη γνώμη μου, δεν χωράει αμφιβολία πως το διήγημα που θα διαβάσετε είναι του Παπαδιαμάντη, αν και δεν αποκλείω να έχει γίνει επέμβαση σε μερικά σημεία από τον επιμελητή του περιοδικού (να είναι ο Κοτζιούλας;) Για παράδειγμα, ο Παπαδιαμάντης στα άλλα του διηγήματα δεν γράφει «του μαγαζιού», όπως εδώ, αλλά «του μαγαζείου». Τέλος πάντων, στο τέλος παραθέτω πολλές ενδείξεις υπέρ και κατά της αυθεντικότητας του κειμένου, δείτε τις αν έχετε αντοχή. Επαναλαμβάνω πάντως ότι κατά τη δική μου εκτίμηση το διήγημα είναι αυθεντικό του Παπαδιαμάντη, με εξαίρεση λίγα σημεία όπου ίσως έχει επέμβει μεταγενέστερο χέρι. Αλλά δεν είμαι εγώ ο αρμόδιος για τέτοιες εκτιμήσεις.
Το κείμενο το μεταγράφω σε μονοτονικό: και για πρακτικούς λόγους και επειδή πιστεύω ότι έτσι πρέπει να μεταγράφεται ο Παπαδιαμάντης (αν θέλετε το συζητάμε). Διατηρώ όμως κατ’ εξαίρεση την ορθογραφία του πρωτοτύπου. Βέβαια, στην έκδοσή του ο Τριανταφυλλόπουλος έχει (και σωστά) εκσυγχρονίσει ενμέρει την παπαδιαμαντική ορθογραφία, οπότε π.χ. γράφει «ρέμα», ενώ ο Παπαδιαμάντης είχε θαρρώ στις πρώτες δημοσιεύσεις «ρέμμα», όπως και στο παρόν διήγημα. Θέλω να πω, ας μη δίνουμε μεγάλο βάρος στην ορθογραφία, δεν δείχνει κάτι για την αυθεντικότητα του κειμένου. Την πληκτρολόγηση την έκανε η Κατερίνα Περρωτή που την ευχαριστώ θερμά. Δεν κάνω καμιά διόρθωση στο κείμενο, π.χ. στη στίξη, επίσης κατ’ εξαίρεση.
Θα μπορούσα να δημοσιεύσω το διήγημα σε κάποιο από τα έντυπα με τα οποία συνεργάζομαι, αλλά προτίμησα το ιστολόγιο για δύο λόγους. Αφενός διότι εγώ δεν θεωρώ τη δημοσίευση στον Ιστό κατ’ ανάγκη υποδεέστερη της έντυπης δημοσίευσης· και αφετέρου διότι έκρινα ότι την έντυπη ανακοίνωση του διηγήματος, εφόσον βέβαια εκτιμήσει ότι όντως είναι παπαδιαμαντικό, έπρεπε να την κάνει ο άνθρωπος που τόσο μόχθησε επί δεκαετίες για να αναδείξει το έργο του Παπαδιαμάντη, ο Νίκος Δ. Τριανταφυλλόπουλος, που άλλωστε έχει το δικό του οξύτατο αισθητήριο και τα δικά του εργαλεία για να κρίνει αν ένα κείμενο είναι του Παπαδιαμάντη ή όχι. Λοιπόν, έστειλα το σκαναρισμένο κείμενο σε ηλεμήνυμα στη Λαμπρινή Τριανταφυλλοπούλου, που θα το μελετήσει μαζί με τον πατέρα της και θα το δημοσιεύσουν σε κάποιο έντυπο, που ακόμα δεν ξέρω ποιο θα είναι.
Είπα πιο πάνω, κάπως αφυψηλού, ότι το διήγημα δεν είναι από τα καλύτερα του Παπαδιαμάντη, είναι όμως αρκετά ενδιαφέρον. Αν είχα μια βδομάδα καιρό να το μελετήσω θα μπορούσα να γράψω πολλά, αλλά επειδή πνίγομαι με άλλα και επειδή την ανάλυση θα την κάνουν άλλοι αρμοδιότεροι, θα είμαι σχετικά σύντομος. Πάντως, η περιγραφή του οργανοπαίχτη και του πανηγυριού παραπέμπει στην ευδιάκριτη ομάδα των «γλεντζέδικων» διηγημάτων του Παπαδιαμάντη (σαν την Τρελή βραδιά, αλλά και πολλά άλλα), ενώ ο καημός των ζώων που έχασαν τον αφέντη τους θυμίζει το διήγημα «Ο Γαγάτος και τ’ άλογο», όπου και πάλι υπάρχει ένα άλογο που δουλεύει σε αλογόμυλο, όπως εδώ.
Η μορφή του Γιάννη του Λιοσαίου, του γέρου με τα παιδιάστικα φερσίματα, που πιότερο νοιάζεται για τα μουλάρια του παρά για τους ανθρώπους, είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Κι αλλού στον Παπαδιαμάντη βρίσκουμε μορφές ανθρώπων που δεν έχουν συγγενείς, ούτε πολλές παρτίδες με τους άλλους ανθρώπους, αλλά αγαπούν πολύ τα ζώα τους (πρόχειρα σκέφτομαι τον Στάθη Μπόζα της Γλυκοφιλούσας ή τον πάτερ Νικόδημο του Βαρδιάνου), αλλά νομίζω ότι εδώ αυτό το χαρακτηριστικό διαγράφεται πολύ πιο καθαρά. Από τα πρόσωπα που κατονομάζονται, υπάρχει ένα, ο Σαραφιανός, που μνημονεύεται και σε άλλα έργα του Παπαδιαμάντη. Το διήγημα δεν είναι μεγάλο (περί τις 1280 λέξεις), όμως δεν είναι και από τα μικρότερα του Παπαδιαμάντη (Η Νώενα έχει κάτω από 500 λέξεις, το Νάμι περί τις 750). Το τραγούδι που παραθέτει ο Παπαδιαμάντης δεν το έχω ξανακούσει και δεν ξέρω αν είναι αυθεντικό, όποιος ξέρει κάτι περισσότερο ας πει.
Είπα ήδη πολλά, οπότε σταματάω και παραθέτω το διήγημα. Στο τέλος έχω μερικά σχόλια γλωσσικά ή μάλλον σημειώσεις συσχέτισης λέξεων και φράσεων του κειμένου με άλλα έργα του Παπαδιαμάντη. Μπορεί να μη συμμεριστείτε τη συγκίνησή μου, πάντα αυτός που βρίσκει κάτι το θεωρεί πολύ σημαντικό, αλλά πάντως διαβάζετε κάτι που ελάχιστοι (εν ζωή) έχουν διαβάσει.

Παπαδιαμάντης και για το 2012

Παραστάσεις που βασίζονται σε κείμενά του συνεχίζονται σε θεατρικές σκηνές εντός και εκτός Αθηνών

Από την παράσταση «Ονειρο στο κύμα» στο θέατρο Ακροπόλ με τον Θανάση Σαράντο

Αν το 2011 ήταν αφιερωμένο στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, λόγω της συμπλήρωσης εκατό χρόνων από τον θάνατό του (3/1/1911), το 2012 μοιάζει να αποτελεί τη συνέχεια της επετείου. Αυτό τουλάχιστον αποδεικνύεται μέσα από τις διαρκώς αυξανόμενες παραστάσεις που ανεβαίνουν στις αθηναϊκές σκηνές ή που επαναλαμβάνονται εντός και εκτός πρωτεύουσας, όπως είναι το φεστιβαλικό «Ονειρο στο κύμα» που θα (ξανα)κάνει πρεμιέρα, αυτή τη φορά στο θέατρο Ακροπόλ, στις 13 Μαρτίου, με τον Θανάση Σαράντο. Λίγο νωρίτερα, στις 3 Μαρτίου ξεκινούν τα «Σκοτεινά Παραμύθια», μια παράσταση που βασίζεται σε τρία δραματοποιημένα διηγήματά του σε επεξεργασία και σκηνοθεσία του Σταμάτη Μπαντούνα.

«Νομίζω ότι ειδικά στην εποχή μας, με την οικονομική αλλά κυρίως την ηθική κρίση, η αναζήτηση της χαμένης ελληνικής ταυτότητας είναι αυτό που κεντρίζει πάνω από όλα τον θεατή. Θέλει να δει και να ακούσει τον ελληνικό λόγο. Θέλει να θυμηθεί ότι εκτός από χρέη η Ελλάδα έχει βγάλει και ανθρώπους που ακούμπησαν πολύ βαθιά στην ψυχή μας», λέει ο Θανάσης Σαράντος που σκηνοθετεί το «Ονειρο στο κύμα» και ερμηνεύει τον μονόλογο. «Ο κόσμος αναζητά την αγνότητα και η αλήθεια του Παπαδιαμάντη», προσθέτει καθώς η εμπειρία του από τον σκιαθίτη ποιητή ξεκινά από την ενασχόλησή του με τον «Αμερικάνο, που ανέβασε προ τριετίας, μια παράσταση που πρόσφατα ολοκλήρωσε τον κύκλο της. «Παρατήρησα ότι αν στην αρχή το κοινό ήταν μεγαλύτερης ηλικίας, σιγά-σιγά άρχισαν να έρχονται όλο και πιο νέοι».

Σε θεατές κάθε ηλικίας αλλά και σε μαθητές λυκείου απευθύνεται ο Τάκης Χρυσικάκος, μέσα από «Το άνθος του Γιαλού», ένα από τα κορυφαία διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη που μετατράπηκε σε θεατρικό μονόλογο από τον Ερρίκο Μπελιέ. Η παράσταση που σκηνοθετεί η Μάνια Παπαδημητρίου, έχει ανέβει στη σκηνή του θεάτρου Ανεσις, και θα παίζεται για δύο ακόμα σαββατοκύριακα (25-26/2 και 3-4/3, στις 18.00). «Δίνουμε και ορισμένες παραστάσεις για μαθητές λυκείου, οι οποίοι και τον διδάχθηκαν. Ομολογώ ότι σε ένα τόσο δύσκολο κοινό όσο οι έφηβοι, δεν ακούγεται ούτε ψίθυρος. Ακόμα και οι καθηγητές τους απορούν για τη συμπεριφορά των μαθητών», λέει ο ηθοποιός που υποκλίνεται στον γλωσσικό πλούτο του Παπαδιαμάντη «με τις 13.500 λέξεις, σε μια εποχή που οι νέοι μιλάνε με ελάχιστες». Και σε εποχές τόσο δύσκολες όσο οι τωρινές μας, νιώθω ότι κάνω αντίσταση αφήνοντας τον πλούτο του Παπαδιαμάντη να ακουστεί».

Από την έναρξή της, η θεατρική σεζόν 2011-2012 καθορίστηκε από μια σειρά έργων του Παπαδιαμάντη: Αρχής γενομένης από τη «Φόνισσα» που επέλεξε για να σκηνοθετήσει ο Στάθης Λιβαθινός στο θέατρο της οδού Κεφαλληνίας, με την Μπέττυ Αρβανίτη. Τη «Νοσταλγό» προτείνει η σκηνή της Eλεύθερης Εκφρασης, στη σκηνοθεσία του Δήμου Αβδελιώδη με τη Μαίρη Ιγγλέση, ενώ ο Αντώνης και ο Κωνσταντίνος Κούφαλης συνεχίζουν, ως τις 28 Φεβρουαρίου, με τους «Φτωχούς και Αγιους», μια σύνθεση από διηγήματά του που διασκεύασαν (στο θέατρο Βασιλάκου).

Τέλος, «Οι έµποροι των εθνών» που ανέβηκαν στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, μετακόμισαν στη Θεσσαλονίκη και τώρα παίζονται στο θέατρο Αυλαία. Την παράσταση της ομάδας OΠΕRA σκηνοθετεί ο Θοδωρής Αµπαζής «Αληθινός, είχε απαξιώσει το χρήμα και τις υλικές αξίας. Μαχητής για τα ελληνικά ήθη και την ελληνική ταυτότητα, με λόγο πολιτικό, εκφράζει και σήμερα την εποχή μας. Αλλωστε», θυμίζει ο Θανάσης Σαράντος, «είχε ζήσει τη χρεοκοπία επί Τρικούπη και τη σπατάλη στην προετοιμασία της Ολυμπιάδας». Ο tempora o mores.....

Ο λαϊκός ήρωας Παπαδιαμάντης

Ο σκιαθίτης λογοτέχνης, η ζωή και οι σκέψεις του, σε έναν αφηγηματικό μονόλογο του Θωμά Κοροβίνη

Μεταμορφωμένος σε λογοτεχνικό ήρωα ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης διατηρεί στο «Αγγελόκρουσμα» ολοζώντανη την ποιητική του αύρα

Ο Παπαδιαμάντης μαζί με τον γλωσσικό, τον κοινωνικό και τον φυσικό του κόσμο δεν έχει πάψει εδώ και πολλά χρόνια να συνεπαίρνει τους σύγχρονους συγγραφείς, που υφαίνουν ξανά και ξανά μια μυθολογία η οποία έχει μετατραπεί σε κοινό τόπο της λογοτεχνικής συντεχνίας, τροφοδοτώντας αναλόγως και τη συντήρηση της δημόσιας εικόνας του: ο Παπαδιαμάντης ως ένθερμος διασώστης και φύλακας της παράδοσης, ως εν εκστάσει πιστός της ορθοδοξίας, ως υπερασπιστής μιας υψηλής καλλιτεχνικής ενδοστρέφειας, που αποκαλύπτει το αδιανόητο μέγεθος διάβρωσης του περίγυρού του από τη χρησιμοθηρία και τον πολιτικαντισμό.

Το καινούργιο πεζογράφημα του Θωμά Κοροβίνη, Το αγγελόκρουσμα, δεν ξεφεύγει από αυτή τη μυθολογία. Ο Παπαδιαμάντης αποτελεί και για αυτόν ένα πρόσωπο βυθισμένο στον λογοτεχνικό του θρύλο. Με τη διαφορά ότι εκείνο που τονίζεται τώρα είναι το λαϊκό του στοιχείο, συνδυασμένο με την τέχνη μιας παραβατικής αγιοσύνης: τον ασκητικό διονυσιασμό ενός κοσμικού αποσυνάγωγου ικανού να ζει στο πλάι των αδυνάμων, των φτωχών και των παραμερισμένων. Τίποτε το περίεργο. Η προβολή του λαϊκού λόγου και η αποθέωση της λαϊκής ψυχής διαπερνούν απ' άκρου εις άκρον το έργο του Κοροβίνη και είναι ευνόητο όταν καταπιάνεται με τον βίο και την προσωπικότητα του Παπαδιαμάντη να επεξεργάζεται και να εξυψώνει μια παράμετρο που ταιριάζει με τη δική του ποιητική.

Το ζήτημα με το Αγγελόκρουσμα είναι ότι η ποιητική του Κοροβίνη δεν υπερβαίνει τον Παπαδιαμάντη και δεν πνίγει τη ζωή και τη λογοτεχνία του. Προσδίδοντας ευθύς εξαρχής μια υπαρξιακή διάσταση στην αφήγησή του, με έναν μονόλογο που φιλοδοξεί να είναι κάτι σαν επιθανάτιος ρόγχος του Σκιαθίτη, ο Κοροβίνης επιχειρεί μια διπλή αναδρομή: από τη μια αναπαράγει αποσπασματικά διάφορα χωρία του Παπαδιαμάντη, τα οποία παρεισδύουν με παιγνιώδη τρόπο στη ροή του λόγου του, ενώ από την άλλη αναπλάθει, επίσης σε έκκεντρη τροχιά, ορισμένα εμβληματικά επεισόδια από την παπαδιαμαντική βιογραφία (η επαφή με τον Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, το περιβάλλον της Αθήνας και οι αγαπητικές σχέσεις με φίλους και συμπότες, η βαριά μεταφραστική δουλειά στις εφημερίδες).

Η εξαιρετικά πυκνή αυτή φόρμα, που λειτουργεί συχνά με πολλαπλές γλωσσικές εκρήξεις εστιάζοντας την προσοχή του αναγνώστη στις χαρές και στην απόλαυση του λογοτεχνικού κειμένου, βοηθάει τον Κοροβίνη να απομακρύνει τους κινδύνους της ιδεολογικοποίησης από τον μονόλογό του χωρίς να χάσει τη δυνατότητά του να μυθολογεί.

Μεταμορφωμένος σε λογοτεχνικό ήρωα ο Παπαδιαμάντης διατηρεί στο Αγγελόκρουσμα ολοζώντανη την ποιητική του αύρα δίχως να αποκτήσει ούτε μια στιγμή τα διδακτικά και ηθικοπλαστικά χαρακτηριστικά με τα οποία τον έχουν επιβαρύνει κατ' επανάληψη οι διάφοροι υμνογράφοι του. Συμβάλλουν σε αυτό και οι φιγούρες των παπαδιαμαντικών διηγημάτων, που ξεπηδούν σε ποικίλες φάσεις της αφήγησης, για να ηλεκτρίσουν υποβλητικά την ατμόσφαιρα.

Παπαδιαμάντης: Ολοι το ίδιο είναι

Η νουβέλα «Χαλασοχώρηδες» του σκιαθίτη συγγραφέα σε επανέκδοση

Ως «βόες της Εθνικής Τραπέζης» παρουσιάζονται οι ξένοι τραπεζίτες της «Χάμπρο» και των «Σκριπ» στη γελοιογραφία που δημοσιεύθηκε στον «Νέο Αριστοφάνη» το 1893 (από το βιβλίο του Δημήτρη Σαπρανίδη «Ιστορία της ελληνικής γελοιογραφίας», εκδόσεις Ποταμός).

Τι ήταν εκείνο που οδήγησε τον Κωνσταντή τον Καλόβολο και τον Γιάννη της Χρυσαφούς εις το μικρόν καπηλείον του Δημήτρη του Τσιτσάνη; Στο ερώτημα αυτό απαντάει ο Παπαδιαμάντης με τη νουβέλα Οι Χαλασοχώρηδες. Και στο σημείο αυτό προβάλλει η ιδιαιτερότητα και η χάρη του μεγάλου μας πεζογράφου: μια καθημερινή και κοινότοπη συμπεριφορά γίνεται αφορμή με τη χαρακτηριστική διεισδυτικότητά του να ξεδιπλώσει ανθρώπινους χαρακτήρες και να προβάλει κοινωνικά προβλήματα κατά τρόπο ώστε ο αναγνώστης του να συνειδητοποιήσει όχι μόνο τον κόσμο μέσα στον οποίο κινείται αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό.

Πίσω από το προσωπείο και τα ονόματα των ηρώων - παρανόμια κατά βάθος που δεν μας επιτρέπουν να ξεφύγουμε από την καταγραφή της σκιαθίτικης κοινωνίας -, ο Παπαδιαμάντης καλύπτει τυπικούς χαρακτήρες και συμπεριφορές πολιτών: τον τοπικό κομματάρχη και τον τρόπο προσέγγισης των υποψήφιων ψηφοφόρων, των παράσιτων των κομμάτων, των εύπιστων οπαδών... Αυτή είναι η πρώτη ανάγνωση, το χρονογραφικό στοιχείο της νουβέλας που δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στα καθημερινά φύλλα της 12ης ως 22ας Αυγούστου του 1892 της εφημερίδας «Ακρόπολις» του Γαβριηλίδη.

Είχαν περάσει τρεις μήνες από τις εκλογές του Μαΐου του 1892, όταν οι Χαλασοχώρηδες συνάντησαν το αναγνωστικό τους κοινό, εκλογές που ανέδειξαν για μία ακόμη φορά τον Τρικούπη νικητή έναντι του μόνιμου αντιπάλου του Δηλιγιάννη με στόχο ομολογημένο να βγάλει το ελληνικό κρατίδιο από το οικονομικό αδιέξοδο. (Διαγράφουμε τα ονόματα και ασυναίσθητα έχουμε ήδη εισβάλει σε χώρο ιδιαίτερα οικείο.)

Η οικονομική δυσπραγία όμως που ομολογήθηκε πριν από τις εκλογές συνεχίζεται. O πρωθυπουργός που ανέδειξαν οι τελευταίες εκλογές επιχείρησε να αντιμετωπίσει τα προβλήματα συνάπτοντας νέα δάνεια για να εξυπηρετηθούν τα παλαιά, με υπερβολικά υψηλούς τόκους. Ακολουθούν νέα μέτρα λιτότητας, επιβάλλονται νέοι έμμεσοι φόροι, η ήδη επιβαρυμένη κατάσταση των καταναλωτών γίνεται ακόμη πιο δύσκολη. Η οικονομία της Ελλάδας είναι απόλυτα εξαρτημένη από τα δάνεια του εξωτερικού. O δημόσιος προϋπολογισμός προσβλέπει στη σύναψη νέου δανείου.

Οι ξένοι κεφαλαιούχοι μεταξύ άλλων απαιτούν η συμφωνία να μην έρχεται στην ελληνική Βουλή προς κύρωση, αλλά η ισχύς της θα καθοριζόταν με απλό βασιλικό διάταγμα. Η αντιπολίτευση υποστήριζε ότι οι όροι του δανείου ήσαν «ατιμωτικοί για την εθνική κυριαρχία και ανεξαρτησία της χώρας». Ο πρωθυπουργός επέμενε ότι θα έσωζε τη χώρα χωρίς να την οδηγήσει σε πτώχευση και η οικονομία πήγαινε από το κακό στο χειρότερο. Μετά την παραίτηση του πρωθυπουργού, λίγους μήνες αργότερα, η νέα κυβέρνηση επιχείρησε να δώσει λύση με δάνειο κεφαλαιοποίησης, λύση που λίγα χρόνια πριν είχε δοκιμαστεί στην Αργεντινή. Η διάδοχη κυβέρνηση απέτυχε και ο πρώην πρωθυπουργός επανέρχεται στην εξουσία για να δηλώσει λίγους μήνες μετά τη φράση που σημάδεψε το νεοϊδρυθέν κράτος «δυστυχώς, επτωχεύσαμε».

Αποσιωπώντας ονόματα και χρόνους στην παραπάνω αφήγηση, βασισμένη στην Ιστορία του Ελληνικού Εθνους και σε άρθρο του Κυριάκου Φίνα («Ροδιακή», 29 Μαρτίου 2011), ο αναγνώστης, αν δεν προσέξει τον όρο «βασιλικό διάταγμα», θα παρασυρθεί και θα πιστέψει ότι διαβάζει συνοπτική αναφορά σχετικά με την οικονομική και πολιτική κατάσταση της Ελλάδας του 21ου αιώνα και με τα όσα βιώνουμε και πρόκειται να βιώσουμε στο άμεσο μέλλον. Και καθώς οι συμπεριφορές καθορίζονται από τα αίτια, από τις συνθήκες που αντιμετωπίζει το άτομο, δεν θα μπορούσε παρά οι πολίτες αυτού του τόπου, είτε σήμερα είτε το 1892, να αντιδρούν με παρόμοιους τρόπους, εκδηλώνοντας παρόμοιες συμπεριφορές και έχοντας παρόμοιες προσδοκίες.

Το δοκίμιο Οι Χαλασοχώρηδες - μελέτη το χαρακτηρίζει ο δημιουργός του - καυτηριάζει την πολιτική συμπεριφορά που εκδηλώνει η εκτελεστική εξουσία, η εκλεγμένη ηγεσία, παρουσιάζοντάς την ως τη δύναμη από την οποία ο πολίτης ως ιδιότυπος επαίτης επιδιώκει να κερδίσει, είτε ζητιανεύοντας ένα μικρό αντάλλαγμα για την παραχώρηση της ψήφου είτε ζητιανεύοντας την ψήφο δίνοντας ένα μικρό αντάλλαγμα. Οι ψηφοφόροι περιμένουν• περιμένουν το δικό τους μικρό μερίδιο που θα τους κάνει να νιώσουν καλύτερα εκείνη τη στιγμή. Οι υποψήφιοι περιμένουν• περιμένουν με κάθε τρόπο να κερδίσουν την έδρα τους για τα προσωπικά τους μικροσυμφέροντα. Επαίτες και οι δύο, χωρίς έμπνευση, χωρίς ιδανικά.

Με τη διακριτική σάτιρά του ο Παπαδιαμάντης καταγράφει και κωδικοποιεί με χαρακτηριστική σχολαστικότητα τις συμπεριφορές των συντοπιτών του και τα κίνητρα που οδηγούν στις συμπεριφορές αυτές: ο ένας, ο «παμπόνηρος», επολιτεύετο χάριν των δημοσίων έργων, ο άλλος εξελέγετο βουλευτής διά το καλόν της πατρίδος και ο τρίτος, ο «αγαθός», για δόξα. Τα κίνητρα των πολιτευτών καθορίζουν και τη συμπεριφορά του ψηφοφόρου, που εκδηλώνεται ανάλογα στον ψηφοθηρικό αγώνα των επίδοξων βουλευτών. Και τότε είναι που ο ψηφοφόρος - επαίτης πριν από λίγο, για κάποιο ρουσφέτι - νιώθει ότι έχει τη δύναμη στα χέρια του και προσπαθεί να ανταποδώσει όσα καλά εισέπραξε - ή, καλύτερα, δεν εισέπραξε - κατά την περασμένη θητεία από τον υποψήφιο βουλευτή, εξουσία πριν λίγο και επαίτης μιας ψήφου τώρα.

Η σχέση αυτή αναδεικνύεται κυρίαρχη στην εξέλιξη της ιστορίας μας και ο Παπαδιαμάντης προχωράει ένα βήμα πέρα από την απλή ψυχογράφηση, στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρονται σε κάθε ένα από τα πρόσωπά του: οι προσωπικές στρατηγικές και η μεταβολή θέσεων ανάλογα με τον συνομιλητή ανάγονται σε ύψιστη αξία στον αγώνα αυτόν της διεκδίκησης, αποδομώντας τη δημοκρατία με τους όρους που λειτουργούσε τον προπερασμένο αιώνα και - αλίμονο - με τους όρους που λειτουργεί ακόμη και σήμερα.

Η απαξία για την πολιτική είναι διάχυτη, καθώς οι ήρωες, όσο απλοϊκά κι αν σκέφτονται, συνειδητοποιούν το ψεύδος και διά στόματος μπαρμπα-Διοματάρη ανακράζουν: - Ολοι το ίδιο είναι!

Η αφήγηση ανάμεσα στους διαλόγους με τους οποίους ψυχογραφούνται τα πρόσωπα δεν χάνει τον γνώριμο παπαδιαμάντειο βηματισμό της, φωτογραφίζοντας το νησί και τους ανθρώπους του, τα ήθη και τους χαρακτήρες του. Και καθώς προχωρεί η αφήγηση, το προσωπικό και απλοϊκό συνδέεται διαλεκτικά με το σημαντικό και πολιτικό: «Κατά την πρώτην βουλευτείαν του ολόκληρον δάσος το είχε κάμει ιδικόν του, δικαιώματι κατακτήσεως. Με τον έφορον, τον οποίον είχε φέρει εις την επαρχίαν του, είχε προεξηγηθεί σαφέστατα: "Θα σε διορίσω, αλλά φόρον δεν θα βεβαιώσης από την ξύλευσιν του δάσους"».

Μέσα από τις γραμμές των «Χαλασοχώρηδων» η υφαρπαγή των ψήφων, τα ρουσφέτια, η διαφθορά προβάλλουν σαν τα χαρακτηριστικά των πολιτευτών που υποχρεώνουν τον απλό κόσμο, τον ψηφοφόρο, σε ανάλογες συμπεριφορές. Ο «πολιτικός» Παπαδιαμάντης δεν δικαιώνει κανέναν: η λεπτή σάτιρα απογυμνώνει τον πομπώδη πολιτευτή, ενώ από την άλλη αφήνει τους αγαπημένους του ταπεινούς ήρωες στην απομόνωση που ταιριάζει σε όσους επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν τα αδύνατα σημεία του συστήματος ξεγελώντας μηχανισμούς και πρόσωπα.

ΥΓ.: Η «μικρά μελέτη» του Παπαδιαμάντη βρίσκει τη συνέχειά της στην κλασική κωμωδία του ελληνικού κινηματογράφου «Υπάρχει και φιλότιμο» (Αλέκος Σακελλάριος - Φίνος Φίλμς, 1965), με τον θρυλικό Μαυρογιαλούρο και τις ρεμούλες του γραμματέα του και του κομματάρχη Γκρούεζα. Στις ημέρες μας τη σκυτάλη της πολιτικής σάτιρας φοβάμαι ότι την πήραν τα ίδια τα πολιτικά πρόσωπα που παρελαύνουν στα δελτία ειδήσεων της τηλεόρασης αφοπλίζοντας την πένα του χρονογράφου με τον λόγο τους και τη συμπεριφορά τους.

Το παραπάνω κείμενο είναι η εισαγωγή στην έκδοση της νουβέλας «Χαλασοχώρηδες» από τις εκδόσεις Ποταμός.

Ο κ. Σωκράτης Κουγέας είναι φιλόλογος και συγγραφέας.