Η παρουσία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη στην Πορταρι΄πα σχετίζεται με την παρουσία του αδελφού του Γεώργιου. Πολλά στοιχεία συγκεντρώνονται σιγά - σιγά μέσα από πηγές, αρχεία και μαρτυρίες. Ας ξεκινήσουμε με μια απ’ αυτές τις τελευταίες – τη μεταφέρουμε έτσι ακριβώς όπως την κατέγραψε ο μακαρίτης Γιώργος Τσιμπανούλης, στο υπ. αριθ. 4 φύλλο της ΠΟΡΤΑΡΙΑΣ (Ιανουάριος 1999).
 |
| Η βρύση του Παπαδιαμάντη στην Πορταριά |
Ο Παπαδιαμάντης και ο Μεγάλος κανόνας
- «Σ’ ένα δρόμο της συνοικίας “Ράχη” έχει δοθεί το όνομα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Ήταν τόσο μεγάλη η προσωπικότητα του Παπαδιαμάντη στο χώρο της Ελληνικής Λογοτεχνίας, ώστε να αρκούσε, αυτό και μόνο, να εξηγήσει την ονοματοθεσία αυτή. Η αφορμή στο να δοθεί το όνομα του σ’ αυτό το δρόμο ήτανε η παρακάτω :
Ο Παπαδιαμάντης είχε έναν αδελφό, το Γιώργη, που είχε παντρευτεί στην Πορταριά και σ’ αυτή εγκαταστάθηκε. Διετέλεσε επί πολλά χρόνια γραμματέας της Κοινότητας Πορταριάς, τότε Δήμου Ορμινίου. Το σπίτι που καθότανε ήταν στην μικρή πλατεία, όπου η θολωτή βρύση και ο μεγάλος πλάτανος της “Ράχης”, απέναντι από το αρχοντικό του Τσοποτού, τώρα ξενοδοχείο “Δεσποτικό”. Έτσι ο εκφραστής του ταπεινού, του αυθεντικού και αδιάφθορου ελληνικού κόσμου, ο κοσμοκαλόγερος[15] Αλ. Παπαδιαμάντης, είχε επισκεφθεί πολλές φορές την Πορταριά για να δει τον αδελφό και τα ανήψια του.
Με την ευκαιρία αξίζει να σας διηγηθώ ένα ανέκδοτο για τον Αλ. Παπαδιαμάντη, που ο παππούς μου ο παπα Αντώνης, παπάς στον Ιερό Ναό των Αγίων Αναργύρων Πορταριάς, από το 1890 έως το 1936, μας είχε διηγηθεί.
Ποια χρονιά συνέβη, δεν το ξέρω. Ήτανε Μεγάλη Σαρακοστή, ημέρα Τετάρτη, που διαβάζεται στην Εκκλησία, στον Εσπερινό, ο λεγόμενος Μεγάλος Κανόνας. Βγήκε στην Ωραία Πύλη με το βιβλίο στο χέρι που περιείχε το Μεγάλο Κανόνα και με το φως της λαμπάδας άρχισε να διαβάζει τα τροπάρια. Ψάλτη δεν είχε και τα τροπάρια έπρεπε να τα διαβάσει μόνος του. Και ήτανε πάρα πολλά. Διάβασε το πρώτο κι ήτανε έτοιμος ν’ αρχίσει το δεύτερο, όταν κάποιο άτομο, που στεκότανε όρθιο από το δεξιό μέρος, μπροστά στην κολόνα της εκκλησίας, άρχισε να ψάλλει το δεύτερο τροπάριο. Ο παππούς μου προχώρησε στο τρίτο και ο άγνωστος στο τέταρτο και ούτω καθεξής, μέχρι το τέλος του μακρού Μεγάλου Κανόνα, ο παππούς μου από μέσα από το βιβλίο και ο άγνωστος χωρίς βιβλίο. Κρύος ιδρώτας περιέλουσε τον παππού μου. Αυτός μετά δυσκολίας κάτω από το ισχνό φως της λαμπάδας, κατόρθωνε να αναγνώσει τα τροπάρια, ενώ ο άγνωστος δεν εκόμπιαζε καθόλου. Και πρόσθετε ο παππούς μου : «Ήμουν και νέος παπάς…».
Τελείωσε ο Μεγάλος Κανόνας, μπήκε ο παππούς μου μέσα στο Ιερό. Έως ότου βγει έξω, ο άγνωστος είχε φύγει. Το μόνο που, μέσα στην ταραχή του, μπόρεσε να κρατήσει ο παππούς μου ήτανε το φτωχικό ντύσιμο του Παπαδιαμάντη. Γιατί αυτός ήτανε ο άγνωστος, που τόσο συντάραξε τον παππού μου με τις γνώσεις του, όπως ρώτησε κι έμαθε στη συνέχεια. Ο αδελφός του Γιώργη, του γραμματέα της Κοινότητας. Πήγε την άλλη μέρα στο σπίτι του αδελφού του για να τον γνωρίσει και είχε να το λέει για την απλότητα του, την ταπεινοφροσύνη του και τη σοφία του.
Να λοιπόν ότι το χωριό μας συνδέεται με δεσμούς αίματος με τον μεγάλο Αλ. Παπαδιαμάντη και πολύ σωστά δόθηκε το όνομα σε ένα δρόμο της συνοικίας που έμενε ο αδελφός του Γιώργης».
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης Απροσδόκητα παπαδιαμαντικά ευρήματα Όσο κι αν μας ξαφνιάζει, πριν λίγες εβδομάδες χειρόγραφα του Παπαδιαμάντη βρέθηκαν στα σκουπίδια και σώθηκαν από αγαθή τύχη. Εντοπίστηκαν σε πεταμένο χαρτοκιβώτιο στην... οδό Καλλιδρομίου, μέσα σε έναν ξαναχρησιμοποιημένο ταχυδρομικό φάκελο μεγάλου μεγέθους, με ένδειξη παραλήπτη, κατά την πρώτη χρήση του, την οικογένεια του Νικόλαου Φαλτάιτς και ένδειξη περιεχομένου κατά τη νεότερη χρήση του: "Χειρόγραφα Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη (τα σχολικά του βιβλία)". Την ανακάλυψη οφείλουμε στον Ευριπίδη Μποτονάκη, εγγονό του κωνσταντινοπολίτη φωτογράφου Ευριπίδη Μάρτογλου, ο οποίος αφού τα εντόπισε και τα διέσωσε, τα δώρισε στο Ε.Λ.Ι.Α. και -το λιγότερο που μπορούμε να πούμε- τον ευχαριστούμε θερμά.
Τα τεκμήρια, όπως προκύπτει από το φάκελο στον οποίο βρέθηκαν, προέρχονται από την οικογένεια του Νικόλαου Φαλτάιτς και της συζύγου του Ευφημίας Αλεξάνδρου, εγγονής της αδελφής του Παπαδιαμάντη, Ουρανίας. Η κατοικία της οικογένειας εξάλλου βρίσκεται κοντά στο σημείο που εντοπίστηκαν τα "απορρίμματα". Πρόκειται για τα εξής:
Τρία σχολικά τετράδια του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη από το μάθημα των αρχαίων ελληνικών.
"Τα συμβάντα της Σκιάθου". Απόκομμα άγνωστου κειμένου του Παπαδιαμάντη για τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1908 στη Σκιάθο, σχετικά με την εικόνα της Παναγίας της Κουνίστρας.
Επιστολή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη προς τον ανιψιό του Νικόλαο Αλεξάνδρου, γιο της αδελφής του Ουρανίας, μετανάστη στην Αμερική (Σκιάθος, 22 Οκτωβρίου 1904).
Η επιστολή αυτή είναι ίσως το πιο απροσδόκητο από τα ευρήματα, καθώς αποτελεί μαρτυρία της -άγνωστης από οποιαδήποτε άλλη πηγή- επιθυμίας του Παπαδιαμάντη να ταξιδέψει στη Γαλλία το 1904, αποβλέποντας σε κάτι, σχετικό ασφαλώς με το λογοτεχνικό έργο του. Την ιδέα του αυτή εξέφρασε με αφορμή το επικείμενο ταξίδι στην Αμερική της οικογένειας του ανιψιού του, την οποία ο συγγραφέας προθυμοποιήθηκε να συνοδεύσει ώς το γαλλικό λιμάνι της Χάβρης, εάν ο Νικόλαος του εξασφάλιζε το ναύλο ώς τη Γαλλία.
Ο παραλήπτης είναι ο ένας από τους επτά γιους της αδελφής του Ουρανίας που είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική. Αδέλφια του είναι οι επίσης αναφερόμενοι στην επιστολή Μανώλης, Ευάγγελος, Κωστής και Διαμαντής.
Όπως φαίνεται από την οικογενειακή αλληλογραφία, η Ουρανία, πιθανώς μαζί με άλλα μέλη της οικογένειας, ταξίδεψε τελικά στην Αμερική όπου βρίσκεται την επόμενη χρονιά και ώς το 1908.
Το κείμενο της επιστολής είναι το ακόλουθο:
Σκίαθος, Οκτωβρ. 22, 1904.
Φίλτατε Νικόλαε,
Σε ασπάζομαι, ομοίως και τον Μανώλην συν τη Ελισάβετ, τον Ευάγγελον, Κωστήν και Διαμάντην, ασπασμούς από όλους μας._ Σαν αποφασίσης με το καλόν να φέρης την οικογένειαν εις την Αμερικήν, και θέλης να γλυτώσης από χασομέρια τριών μηνών και ζημίαν, γράψε μου εις Αθήνας, όπου πηγαίνω μεθαύριον, την άνοιξιν, οπόταν δώση ο Θεός, στείλέ μου τον ναύλον έως το 'Aβρε της Γαλλίας, και τους συνοδεύω εγώ έως το 'Aβρε, σε ειδοποιώ τηλεγραφικώς και συ τους περιμένεις εις Νέαν Υόρκην. Το πολύ μπορείς να έλθης έως το 'Aβρε να τους παραλάβης, αλλ' είνε περιττόν, διότι εγώ θα τους εξασφαλίσω καλά εις το μπαρκάρισμα. Έτσι θα λείψης μόνον δύο - τρεις ημέρας από την εργασίαν σου, και θα γείνη μεγάλη οικονομία. Αβιάστως, εάν δύνασαι, να γείνη ούτω, εις εμέ συμφέρει ένα ταξίδι έως την Γαλλίαν, διότι πιστεύω ότι κάτι θα κάμω εκεί.
Ο θείος σας Γεώργιος ευρίσκεται τώρα εις Πορταριάν, είνε καλλίτερα. Δεχθήτε τους ασπασμούς όλων μας. Κυττάξατε να είσθε ομονοιασμένοι και φίλεργοι, διά να σας ευλογή ο Θεός.
Μένω ο θείός σας
Αλεξ. Παπαδιαμάντης
Ο παραλήπτης είναι ο ένας από τους επτά γιους της αδελφής του Ουρανίας που είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική. Αδέλφια του είναι οι επίσης αναφερόμενοι στην επιστολή Μανώλης, Ευάγγελος, Κωστής και Διαμαντής.
Όπως φαίνεται από την οικογενειακή αλληλογραφία, η Ουρανία, πιθανώς μαζί με άλλα μέλη της οικογένειας, ταξίδεψε τελικά στην Αμερική όπου βρίσκεται την επόμενη χρονιά και ώς το 1908.
Το κείμενο της επιστολής είναι το ακόλουθο:
Σκίαθος, Οκτωβρ. 22, 1904.
Φίλτατε Νικόλαε,
Σε ασπάζομαι, ομοίως και τον Μανώλην συν τη Ελισάβετ, τον Ευάγγελον, Κωστήν και Διαμάντην, ασπασμούς από όλους μας._ Σαν αποφασίσης με το καλόν να φέρης την οικογένειαν εις την Αμερικήν, και θέλης να γλυτώσης από χασομέρια τριών μηνών και ζημίαν, γράψε μου εις Αθήνας, όπου πηγαίνω μεθαύριον, την άνοιξιν, οπόταν δώση ο Θεός, στείλέ μου τον ναύλον έως το 'Aβρε της Γαλλίας, και τους συνοδεύω εγώ έως το 'Aβρε, σε ειδοποιώ τηλεγραφικώς και συ τους περιμένεις εις Νέαν Υόρκην. Το πολύ μπορείς να έλθης έως το 'Aβρε να τους παραλάβης, αλλ' είνε περιττόν, διότι εγώ θα τους εξασφαλίσω καλά εις το μπαρκάρισμα. Έτσι θα λείψης μόνον δύο - τρεις ημέρας από την εργασίαν σου, και θα γείνη μεγάλη οικονομία. Αβιάστως, εάν δύνασαι, να γείνη ούτω, εις εμέ συμφέρει ένα ταξίδι έως την Γαλλίαν, διότι πιστεύω ότι κάτι θα κάμω εκεί.
Ο θείος σας Γεώργιος ευρίσκεται τώρα εις Πορταριάν, είνε καλλίτερα. Δεχθήτε τους ασπασμούς όλων μας. Κυττάξατε να είσθε ομονοιασμένοι και φίλεργοι, διά να σας ευλογή ο Θεός.
Μένω ο θείός σας
Αλεξ. Παπαδιαμάντης
